آیه 15 سوره روم

فَأَمَّا الَّذِينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ فَهُمْ فِي رَوْضَةٍ يُحْبَرُونَ «15»

فَأَمَّا الَّذِينَ آمَنُوا: پس آنانكه ايمان آورده‌اند به خدا و پيغمبر و عقايد حقه، وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ‌: و بجا آوردند كارهاى شايسته و پسنديده از طاعات و عبادات و خيرات و مبرات، فَهُمْ فِي رَوْضَةٍ يُحْبَرُونَ‌: پس ايشان در بهشت مسرور و شادمانند به هر مسرت و شادمانى.

جلد سوم كفاية الموحدين- از حضرت صادق عليه السّلام مروى است كه:

كمترين اهل بهشت به حسب رتبه و منزلت چون داخل بهشت شود، سه باغ در نظر او درآيد و جلوه نمايد؛ چون داخل پست‌ترين آنها شود، آنقدر از زنان و خدمتكاران و ميوه‌ها و نهرها مشاهده كند كه ديده او روشن و دلش شاد شود و شكر نمايد. به او گويند به جانب بالا نظر نما، چون باغ دوم را ملاحظه نمايد در آن نعمتها بيند كه در باغ اول نديده گويد: پروردگارا اين را به من عطا فرما. ندا رسد اين را هم بدهم، شايد ديگرى تمنا نمائى. گويد: مرا بس است و ديگر

جلد 10 - صفحه 278

تمنا نمى‌كنم. چون داخل آن باغ شود شادى و خوشحالى او زياده گردد، پس در آنجا درى از جنت الخلد به روى بگشايند كه چندين برابر آنچه ديده بود در آنجا مشاهده كند و حمد خدا بجا آورده. و فرمود: هيچ مؤمنى نيست مگر آنكه او را باغها و گلشنها و جنتهاى بسيار باشد «1».

اللَّهُ يَبْدَؤُا الْخَلْقَ ثُمَّ يُعِيدُهُ ثُمَّ إِلَيْهِ تُرْجَعُونَ «11» وَ يَوْمَ تَقُومُ السَّاعَةُ يُبْلِسُ الْمُجْرِمُونَ «12» وَ لَمْ يَكُنْ لَهُمْ مِنْ شُرَكائِهِمْ شُفَعاءُ وَ كانُوا بِشُرَكائِهِمْ كافِرِينَ «13» وَ يَوْمَ تَقُومُ السَّاعَةُ يَوْمَئِذٍ يَتَفَرَّقُونَ «14» فَأَمَّا الَّذِينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ فَهُمْ فِي رَوْضَةٍ يُحْبَرُونَ «15»

وَ أَمَّا الَّذِينَ كَفَرُوا وَ كَذَّبُوا بِآياتِنا وَ لِقاءِ الْآخِرَةِ فَأُولئِكَ فِي الْعَذابِ مُحْضَرُونَ «16» فَسُبْحانَ اللَّهِ حِينَ تُمْسُونَ وَ حِينَ تُصْبِحُونَ «17» وَ لَهُ الْحَمْدُ فِي السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ عَشِيًّا وَ حِينَ تُظْهِرُونَ «18» يُخْرِجُ الْحَيَّ مِنَ الْمَيِّتِ وَ يُخْرِجُ الْمَيِّتَ مِنَ الْحَيِّ وَ يُحْيِ الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِها وَ كَذلِكَ تُخْرَجُونَ «19»

ترجمه‌

خدا مى‌آفريند خلق را پس اعاده ميدهد آنرا پس بسوى او رجوع داده ميشويد و روزى كه بر پا شود قيامت نوميد ميشوند گناهكاران و نباشد براى آنها از شريكهاشان شفيعانى و باشند بشريكهاشان كافران‌

و روز كه بپا ميشود قيامت مردم در آنروز متفرّق ميشوند پس امّا آنانكه ايمان آوردند و كردند كارهاى نيك پس ايشان در بوستانى مسرور كرده ميشوند

و امّا آنها

جلد 4 صفحه 248

كه كافر شدند و تكذيب كردند آيتهاى ما و ملاقات آخرت را پس آنها در عذاب حاضر كرده شدگانند

پس تنزيه كنيد خدا را هنگاميكه بشب ميرسيد و هنگاميكه صبح ميكنيد

و مر او را است ستايش در آسمانها و زمين و در آخر روز و هنگاميكه به نيمروز در آئيد

بيرون مى‌آورد زنده را از مرده و بيرون مى‌آورد مرده را از زنده و زنده ميكند زمين را بعد از مردنش و اينچنين بيرون آورده ميشويد.

تفسير

خداوند متعال در اين آيات شريفه بيان قدرت و عزّت و عظمت خود را فرموده باين تقريب كه خداوند تمام مردم را بدوا خلق ميفرمايد و بعدا ميميراند و اعاده ميدهد اجزاء متفرّقه هر كس را بصورت اوّل و زنده ميكند پس بمحضر الهى رجوع داده ميشوند براى حساب و حكم و پاداش او و يرجعون بصيغه مغايب نيز قرائت شده و بنابر قرائت مشهوره عدول از غيبت بخطاب شده بمناسبت عدول از ضمير مفرد بجمع و روز كه بر پا شود قيامت كه يكى از اسماء آن ساعت است براى آنكه وقت مقدّر الهى است بت‌پرستان گنه كار با حال يأس و نااميدى و تحيّر در پيشگاه الهى جلّ شأنه واقف خواهند شد و هيچ يك از بتهائيكه اميد بشفاعت آنها داشتند نمى‌توانند از پرستش- كنندگان خودشان دستگيرى كنند لذا اينها هم منكر خدائى و شفاعت و ساير آثار وجودى آنها شوند و بيزارى جويند از آنها در ساحت ربوبى و نيز در آنروز كه روز بى‌نظيرى است و براى اهمّيّتش تكرار شده مردم از يكديگر متفرّق و جدا ميشوند يكدسته كه اهل ايمان باصول دين و مذهبند و بوظائف عملى خود در دنيا قيام نمودند در بوستانى بى نظير در بزرگى و صفا و طراوت و حسن منظر خرّم و خندان و مسرور و خوشحالند بطوريكه آثار فرح در رخسارشان مشهود ميشود و يكدسته كه منكر خدا و روز جزا و مكذّب انبيا و اوصيا بودند با كمال خفّت و خوارى در آتش جهنّم براى عذاب حاضر كرده خواهند شد و هميشه آنجا خواهند بود و غيبتى از آنجا براى آنها نخواهد بود پس اى بندگان خدا تسبيح و تنزيه كنيد او را در وقتى كه شام ميكنيد و صبح مينمائيد و او است مستحقّ حمد و ثنا در آسمانها و زمين و در آخر روز و وقتى كه داخل در ظهر ميشويد كه‌

جلد 4 صفحه 249

وقت اوّل و دوم وقت ظهور قدرت و وقت سوم و چهارم وقت بروز نعمت است و بعضى تسبيح در اين اوقات را كنايه از نمازهاى پنجگانه دانسته‌اند كه مشتمل بر تسبيح و تقديس و حمد و ثناى الهى است و حين تمسون را اشاره بنماز مغرب و عشاء گرفته‌اند و حين تصبحون را كنايه از نماز صبح و عشيّا را از نماز عصر و حين تظهرون را اماره براى نماز ظهر قرار داده‌اند و مناسبت تسبيح را با شب و تحميد را با روز ظهور سستى و كسالت در شب و تغيير حالت و تجديد نعمت در روز دانسته‌اند و نماز صبح را چون در تاريكى است از شب شمرده‌اند و بنابراين و عشيّا عطف است بر فى السّموات و الارض يعنى مر او را است حمد در آسمانها و زمين و در وقت عشاء و محتمل است عطف باشد بر حين تصبحون و جمله و له الحمد فى السّموات و الارض معترضه باشد براى بيان حسن تعقّب تسبيح بتحميد و بنابراين اختصاصى براى تسبيح بشب و تحميد بروز نخواهد بود و بنظر حقير محتمل است عشيّا و حين تظهرون اشاره بوقت ناهار و شام باشد و در اينصورت مناسبت آن با حمد و شكر واضح است چنانچه مناسبت تسبيح با اوّل شب كه وقت فراغت از كار و اوّل صبح كه وقت شروع بكار است پوشيده نيست و خداوند بيرون مى‌آورد انسانرا كه زنده و جاندار است از نطفه كه مرده و بى جان است و بعكس و بيرون مى‌آورد مؤمن را از نسل كافر و كافر را از نسل مؤمن چنانچه از ائمّه اطهار عليهم السّلام روايت شده و زنده ميكند زمين را به روئيدن نبات بعد از موات شدنش و همانطور كه نبات از زمين ميرويد مردم در قيامت از قبرها بيرون آورده خواهند شد و تخرجون بصيغه معلوم نيز قرائت شده است و در بعضى از روايات ائمّه اطهار احياء ارض به بيرون آمدن مردانى از آن كه زمين را زنده ميكنند باقامه عدل و اجراء حدّ در آن و نافع‌ترند از نزول چهل روز باران براى آن تفسير و تأويل شده است و اللّه تعالى و اوليائه اعلم بمراده.

جلد 4 صفحه 250

فَأَمَّا الَّذِين‌َ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصّالِحات‌ِ فَهُم‌ فِي‌ رَوضَةٍ يُحبَرُون‌َ «15»

‌پس‌ اما كساني‌ ‌که‌ ايمان‌ آورده‌ بودند و اعمال‌ صالحه‌ داشتند ‌پس‌ ‌آنها‌ ‌در‌ باغستان‌ و چمن‌زار، مسرور و خرم‌ هستند.

خداوند مجموع‌ ‌اينکه‌ طبقات‌ ‌را‌ دو دسته‌ فرموده‌ ‌که‌ همان‌ اصحاب‌ يمين‌ باشند و اصحاب‌ شمال‌.

اما اصحاب‌ يمين‌‌است‌‌که‌ فَأَمَّا الَّذِين‌َ آمَنُوا ‌آن‌ كساني‌ ‌که‌ ‌با‌ ايمان‌ ‌از‌ دار دنيا رفته‌ و ‌لو‌ غرق‌ معاصي‌ باشند مشروط ‌به‌ اينكه‌ معاصي‌ باعث‌ سلب‌ ايمان‌ نشود، زيرا چه‌ بسيار معاصي‌ هست‌ ‌که‌ موجب‌ زوال‌ ايمان‌ مي‌شود ‌ يا ‌ بدون‌ ايمان‌ ‌از‌ دنيا مي‌رود مثل‌ ترك‌ صلوة و تضييع‌ ‌آن‌ و ترك‌ زكاة و حج‌ و بسيار معاصي‌ ديگر ‌که‌ ‌در‌ اخبار دارد بلا ايمان‌ ‌از‌ دنيا مي‌رود و ‌اينکه‌ جمله‌ «آمنوا» خارج‌ مي‌كند تمام‌ كفار ‌را‌ ‌از‌ طبيعي‌ و مشرك‌ و يهود و نصاري‌ و مجوس‌ و بسياري‌ ‌از‌ كساني‌ ‌که‌ اسم‌ اسلام‌ روي‌ ‌خود‌ گذارده‌ ولي‌ ‌از‌ ايمان‌ بهره‌ ندارند مثل‌ منافقين‌ و ظالمين‌ ‌به‌ آل‌ ‌محمّد‌ (ص‌) و فرق‌ اهل‌ تسنن‌، مذاهب‌ اربعه‌: حنفي‌، مالكي‌، حنبلي‌، شافعي‌ و فرق‌ شيعه‌ ‌غير‌ اثني‌ عشري‌، چهار امامي‌، كيساني‌، واقفي‌، اسماعيلي‌ و ‌غير‌ اينها و اما اثني‌ عشري‌ ‌هم‌، بسياري‌ ‌از‌ ايمان‌ خارج‌ مي‌شوند ‌ يا ‌ ‌به‌ انكار يكي‌ ‌از‌ ضروريات‌ دين‌ ‌ يا ‌ ضروريات‌ مذهب‌ ‌ يا ‌ اهانت‌ ‌به‌ يكي‌ ‌از‌ مقدسات‌ ديني‌ ‌ يا ‌ بدعتي‌ ‌در‌ دين‌ گذاردن‌ ‌ يا ‌ بواسطه‌ كثرت‌ معاصي‌ ‌که‌ امروز رواج‌ بسيار پيدا

جلد 14 - صفحه 369

كرده‌ ‌که‌ موجب‌ سياهي‌ دل‌، قساوت‌ قلب‌، تسلط شيطان‌ ‌بعد‌ ‌از‌ رحمت‌، ضعف‌ ايمان‌، زوال‌ ايمان‌ مي‌شود، فقط منحصر ‌است‌ ‌به‌ كسي‌ ‌که‌ ‌با‌ ايمان‌ ‌از‌ دنيا رود و ‌لو‌ ضعيف‌ الايمان‌ ‌باشد‌.

‌است‌‌که‌وَ عَمِلُوا الصّالِحات‌ِ مكرر گفته‌ايم‌ ‌که‌ مراد جميع‌ اعمال‌ صالحه‌ نيست‌. چون‌ ممكن‌ نيست‌ و مراد ‌هم‌ نيست‌ ‌که‌ جميع‌ اعمال‌ ‌او‌ صالح‌ ‌باشد‌ زيرا مباحات‌ و مكروهات‌ ‌هم‌ بسيار ‌است‌ بلكه‌ مراد اينكه‌ اعمال‌ صالحه‌ داشته‌ ‌باشد‌ و ‌لو‌ آلوده‌ ‌به‌ سيئات‌ ‌هم‌ ‌باشد‌.

‌است‌‌که‌فَهُم‌ فِي‌ رَوضَةٍ ‌در‌ بهشت‌ ‌که‌ روضاتي‌ دارد، چنانچه‌ مي‌فرمايد: وَ الَّذِين‌َ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصّالِحات‌ِ فِي‌ رَوضات‌ِ الجَنّات‌ِ لَهُم‌ ما يَشاؤُن‌َ عِندَ رَبِّهِم‌ ذلِك‌َ هُوَ الفَضل‌ُ الكَبِيرُ (سوره‌ شوري‌ ‌آيه‌ 22).

‌است‌‌که‌يُحبَرُون‌َ حبر ‌به‌ معني‌ سرور و نشاط ‌است‌. چنانچه‌ مي‌فرمايد: الَّذِين‌َ آمَنُوا بِآياتِنا وَ كانُوا مُسلِمِين‌َ ادخُلُوا الجَنَّةَ أَنتُم‌ وَ أَزواجُكُم‌ تُحبَرُون‌َ (سوره‌ زخرف‌ ‌آيه‌ 69 و 70) و احبار يهود، دانايان‌ ‌آنها‌ و خداپرستان‌ ‌که‌ بشرف‌ اسلام‌ مشرف‌ شدند و خط خوب‌ و شعر خوب‌ و زينت‌ ‌را‌ حبر مي‌گويند ‌يعني‌ تحسين‌ مي‌كنند.

]

(آیه 15)- «پس گروهی که ایمان آوردند و عمل صالح انجام دادند آنها در باغی از بهشت متنعم و شاد و مسرور خواهند بود، آن چنان که آثار شادی در چهره‌هایشان هویدا می‌گردد» (فَأَمَّا الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ فَهُمْ فِی رَوْضَةٍ یُحْبَرُونَ).